Αρχιμηνιά και αρχιχρονιά
Ψηλή μου δεντρολιβανιά
και αρχή καλός μας χρόνος
εκκλησιά με τ΄ άγιο θόλος…
Τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς, αν τα διαβάσεις προσεκτικά, δεν βγάζουν νόημα. Ποιος ή ποιοι τα έγραψαν; Και γιατί είναι ακαταλαβίστικα; Προφανώς δεν αναφέρονται μόνο στον Άγιο Βασίλη…
Η πιο διαδεδομένη εκδοχή για το ποιος είναι ο στιχουργός είναι η εξής: Κάποιος νέος στο Βυζάντιο, όντας ερωτοχτυπημένος με μια αρχόντισσα, βρίσκει την ευκαιρία να τη δει και να της εκφράσει τον έρωτά του λέγοντάς της τα κάλαντα σε μια δική του (ευφάνταστη) διασκευή: Ενσωματώνοντας στους θρησκευτικούς στίχους δικούς του ερωτικούς. Ωστόσο, όπως αναφέρει στο blog του ο κ. Δημήτρης Καραμάτσκος – θεολόγος, συνταξιούχος εκπαιδευτικός, “η απλή λογική δεν αφήνει το σενάριο αυτό να θεωρηθεί ως δόκιμο, καθώς από μια περίπτωση ενός μόνο νέου δεν είναι δυνατόν να υπάρχει τόση διάδοση του ποιήματος στην αυτοκρατορία, την εποχή μάλιστα που η διακίνηση των ποιημάτων δεν ήταν τόσο εύκολη”.
Και θεωρεί ότι η εκδοχή που είχε ακούσει όταν ήταν φοιτητής, ότι οι στίχοι αυτοί λέγονταν από όλους τους νέους της βυζαντινής εποχής, είναι πιο σωστή.
“Τα κάλαντα τότε δεν τα έλεγαν τα μικρά παιδιά αλλά οι νέοι (δες κι εμέ το παλληκάρι λένε στα κάλαντα), που έβρισκαν την ευκαιρία να επισκεφθούν τα σπίτια των αγαπημένων τους κοριτσιών, να τα δουν και να εκφράσουν την αγάπη τους με τον καλυμμένο τρόπο των καλάντων”.
Όπως υποστηρίζει, οι στίχοι των καλάντων της πρωτοχρονιάς είναι δυσνόητοι ή ακατανόητοι, αν δεν γνωρίζει κάποιος την ιστορία τους ή έστω τα σημαινόμενά τους. Πρόκειται για στίχους θρησκευτικούς (των καλάντων) και στίχους που απευθύνονται σε κοπέλα (στην αγαπημένη).
“Η σειρά των στίχων είναι εναλλάξ: ένας στίχος των καλάντων, που αναφέρεται στον Άγιο Βασίλη, και στη συνέχεια ένας στίχος που εκφράζει την αγάπη και απευθύνεται στην κοπέλα, προς την οποία και για την οποία λέγονται τα κάλαντα.
Και δεν μας καταδέχεται…
Πολλοί καλαντιστές από άγνοια της ιστορικής διαδρομής των καλάντων αλλοιώνουν τον στίχο “και δεν μας καταδέχεται” και τον μεταβάλλουν σε “και όλους μας καταδέχεται”, γιατί νομίζουν ότι ο Άγιος Βασίλης που έρχεται δεν είναι δυνατόν να μη μας καταδέχεται, αγνοώντας ότι ο στίχος αυτός απευθύνεται στην ακατάδεκτη νέα!
Στους στίχους των καλάντων που ακολουθούν οι μονοί στίχοι είναι αυτοί που αναφέρονται στον Άγιο Βασίλειο και οι ζυγοί αυτοί που απευθύνονται στην κοπέλα. Σε παρένθεση οι επεξηγήσεις που αφορούν στην κοπέλα.
1. Αρχιμηνιά και αρχιχρονιά
2. Ψηλή μου δεντρολιβανιά (που είσαι ψηλή σαν δεντρολιβανιά)
3. και αρχή καλός μας χρόνος
4. εκκλησιά με τ΄ άγιο θόλος (με το καπέλο είσαι σαν εκκλησιά με τον τρούλο)
5. Αρχή που βγήκε ο Χριστός, άγιος και πνευματικός
6. στη γη να περπατήσει και να μας καλοκαρδίσει (αν βγει να περπατήσει, θα ευφρανθούν οι καρδιές μας)
7. Άγιος Βασίλης έρχεται
8. και δεν μας καταδέχεται (δεν καταδέχεται η κοπέλα)
9. από την Καισαρεία
10. συ είσαι αρχόντισσα κυρία (εσύ η κοπέλα μου είσαι αρχόντισσα)
11. Βαστάει εικόνα και χαρτί
12. ζαχαροκάντιο ζυμωτή (είσαι σαν γλυκό ζυμωμένο, σαν ζαχαροκάντιο*)
13. χαρτί και καλαμάρι
14. δες κι εμέ το παλληκάρι (κοίτα και μένα το παλληκάρι)
15. Το καλαμάρι έγραφε
16. την μοίρα του την έλεγε (τη μοίρα του παλληκαριού, την ατυχία του;)
17. και το χαρτί ομίλει
18. άγιε μου, άγιε μου καλέ Βασίλη (ο στίχος αυτός υπάρχει σε πολλές εκδοχές και είναι η ακροτελεύτια αναφώνηση του νέου προς τον Άγιο Βασίλη)”.
* κάντιο=ελληνική μεσαιωνική λέξη κάνδιον: ζαχαροκάλαμο. Κάντιο λοιπόν σημαίνει ζάχαρη που βγαίνει από το ζαχαροκάλαμο και μεταφορικά καθετί που είναι πολύ γλυκό”.
