Πότε η περιήγηση στο διαδίκτυο γίνεται εθισμός;

Υπάρχει “εθισμός” στο διαδίκτυο; Κατά πώς δείχνουν τα στοιχεία παγκόσμιων ερευνών, ναι. Και κινδυνεύουμε όλοι. Όμως το μεγαλύτερο πρόβλημα εντοπίζεται στους εφήβους, που μπορούν εύκολα να χάσουν τον έλεγχο και να περάσουν από τη χρήση στην “εξάρτηση” χωρίς να το καταλάβουν.

Η Μονάδα Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.), η οποία προσφέρει υπηρεσίες υγείας σε νέους 11 – 18 ετών, ήδη από το καλοκαίρι του 2007 άρχισε να δέχεται εφήβους με αίτημα την αντιμετώπιση της υπερβολικής χρήσης του διαδικτύου. Όπως επισημαίνουν οι υπεύθυνοι της Μονάδας: “Το φαινόμενο αυτό έχει φέρει σε αμηχανία την επιστημονική κοινότητα παγκοσμίως σχετικά με το εάν πρόκειται για είδος εξάρτησης ή για την κορυφή του παγόβουνου άλλων δυσκολιών και προβλημάτων. Το γεγονός είναι ότι η χρήση του διαδικτύου μπορεί να είναι η επικρατούσα δραστηριότητα στην καθημερινότητα ορισμένων εφήβων με αποτέλεσμα την παραμέληση βασικών τομέων δράσης όπως το σχολείο, τα χόμπι, ο αθλητισμός, οι κοινωνικές σχέσεις (φιλικές ή /και ερωτικές) κ.λπ. Μπορεί ακόμη να υπάρξουν διαταραχές του ύπνου, παρεκτροπές στη διατροφή και παραμέληση της σωματικής φροντίδας και υγιεινής”.

Η πρώτη περίπτωση “εξάρτησης”

Η πρώτη περίπτωση “εξάρτησης” από το διαδίκτυο είδε το φως της δημοσιότητας το 1997 στις Η.Π.Α. Το πρώτο κέντρο απεξάρτησης λειτούργησε στην Πενσυλβάνια, ενώ ο Νεοϋορκέζος ψυχίατρος Ivan Goldberg υιοθέτησε πρώτος τον όρο Internet addiction (“εθισμός” στο διαδίκτυο) – εν μέρει αστειευόμενος. Οι πρώτες περιπτώσεις αφορούσαν ενηλίκους, ωστόσο τα επόμενα χρόνια το φαινόμενο επεκτάθηκε ραγδαία σε εφήβους. Ο όρος “εθισμός” χρησιμοποιείται μέσα σε εισαγωγικά, αφού οι επιστήμονες δεν έχουν ακόμη καταλήξει εάν πρόκειται όντως για εθισμό ή όχι.

Τα κριτήρια που οριοθετούν την υπερβολική χρήση

Ο χρήστης παραμένει στο διαδίκτυο για όλο και περισσότερο χρόνο.

Δεν καταφέρνει να διαχειριστεί το επερχόμενο αίσθημα διέγερσης ή / και κατάθλιψης.

Παραμένει συνδεδεμένος για περισσότερο χρόνο από όσο πραγματικά επιθυμεί.

Κινδυνεύει να χάσει ευκαιρίες ή να αποτύχει στις προσωπικές του σχέσεις εξαιτίας της χρήσης.

Λέει ψέματα σχετικά με τον χρόνο που καθημερινά αφιερώνει ασχολούμενος με το διαδίκτυο.

Αυξάνει τη χρήση, προκειμένου να ελέγξει τα αρνητικά συναισθήματα που νιώθει να τον κυριεύουν.

Οι αιτίες του φαινομένου

Το φαινόμενο φαίνεται πως είναι πολυπαραγοντικό. Παίζουν ρόλο η προσωπικότητα του εφήβου, η ύπαρξη συνοδών ψυχολογικών καταστάσεων (ντροπαλοί έφηβοι με χαμηλή αυτοεκτίμηση και δυσκολία στις κοινωνικές δεξιότητες, έφηβοι με υπερκινητικότητα, διαταραχές συμπεριφοράς ή καταθλιπτικό συναίσθημα κ.λπ.), το οικογενειακό περιβάλλον, τραυματικά γεγονότα κ.ά. Οι νέες κοινωνικές συνθήκες (έλλειψη χώρων φυσικής εκτόνωσης και κοινωνικοποίησης, η υπεραπασχόληση των γονέων και η γενικότερη απομόνωση και έλλειψη επικοινωνίας) ενδεχομένως να συμβάλλουν στην εμφάνιση της κατάχρησης του διαδικτύου.

Οι ηλικιακές ομάδες που εμφανίζουν “εξάρτηση”

Είναι συχνό στη μέση εφηβεία (15 – 17 ετών), κατά την οποία οι έφηβοι πειραματίζονται και σταδιακά αυτονομούνται, καθώς και κατά την όψιμη εφηβεία (> 17 ετών). Οι περισσότεροι εξαρτημένοι έφηβοι ασχολούνται με παιχνίδια στο σπίτι ή στα internet cafe. Μπορεί να σταματήσουν το σχολείο, να απομονωθούν από την οικογένεια και τους φίλους, να είναι επιθετικοί με τους γονείς, να κλέβουν χρήματα από την οικογένεια για να παίζουν, να ζουν σε ένα δωμάτιο, να μην τρώνε ή το αντίθετο (να παχύνουν πολύ), να μην γυμνάζονται και να μην κοιμούνται για 24ωρα. Μπορεί ακόμη να μην αλλάζουν ρούχα, να παραμελούν την υγιεινή τους και την καθαριότητα.

Τα παραπάνω μπορεί να εμφανιστούν σε ηπιότερη μορφή και κατά την πρώιμη εφηβεία. Όσο ο έφηβος μεγαλώνει και πλησιάζει τη μέση εφηβεία, ο πειραματισμός και η περιέργεια, η μη συνειδητοποίηση του κινδύνου και η φυσιολογική αντίδραση σε κάθε καταπίεση γίνονται βασικά χαρακτηριστικά του και τον καθιστούν ευάλωτο και ευαίσθητο σε εξαρτήσεις.

Στατιστικά στοιχεία

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα σχετικής έρευνας της Μ.Ε.Υ., η χρήση διαδικτύου είναι δημοφιλής στους Έλληνες εφήβους και ενδέχεται να οδηγήσει σε ψυχοκοινωνικά προβλήματα, όταν υπάρχει υπερβολή. Φάνηκε μάλιστα ότι υπάρχει τάση αύξησης των ποσοστών υπερβολικής χρήσης.

Οι επαρχιακές πόλεις παρουσιάζουν μεγαλύτερο ποσοστό συμπεριφορών εθισμού στο διαδίκτυο και οριακής χρήσης σε σύγκριση με τον πληθυσμό της Αττικής.

Η πρώτη αιτία που μπορεί να οδηγήσει σε συμπεριφορά εθισμού είναι τα δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης και ακολουθούν τα online παιχνίδια.

Τα παιδιά με συμπεριφορές εξάρτησης επιδίδονται σε παιχνίδια τύχης και χρησιμοποιούν υλικό με σεξουαλικό περιεχόμενο σημαντικά συχνότερα από τον υπόλοιπο πληθυσμό.

Οι έφηβοι με συμπεριφορές “εξάρτησης” παρουσιάζουν τάσεις επιθετικότητας και παραβατική συμπεριφορά, ενώ οι έφηβοι με την οριακή χρήση (στάδιο προ της “εξάρτησης”, το οποίο ωστόσο παραπέμπει σε προβληματική χρήση) παρουσιάζουν τάσεις καταθλιπτικού συναισθήματος και άγχους. Γενικά οι έφηβοι με προβληματική χρήση φαίνεται να αποκτούν μια κακώς εννοούμενη άνεση με το διαδίκτυο καταργώντας όρια και παρουσιάζοντας συμπεριφορές υψηλού κινδύνου.

Υπάρχουν πρόδρομα συμπτώματα “εξάρτησης”;

Ο υπερβολικός χρόνος ενασχόλησης, η μονομανία, η παραμέληση των υποχρεώσεων και άλλων ασχολιών, η απότομη πτώση της σχολικής επίδοσης, η απομόνωση και η μείωση του χρόνου δραστηριοτήτων και του χρόνου που περνούν με φίλους, η επιθετικότητα, η μεταβολή της συμπεριφοράς, η αδιαφορία για πράγματα που παλιά τον/την ευχαριστούσαν, οι πονοκέφαλοι, η ξηρότητα οφθαλμών κ.ά. αποτελούν ενδείξεις που πρέπει να ανησυχήσουν τους γονείς.

Συμβουλές προς τους γονείς

Από μικρή ηλικία θα πρέπει να τίθενται όρια (για πολλά θέματα) και να τηρούνται μέσα στην οικογένεια. Τα όρια (όταν δεν είναι υπερβολικά ή ιδιαίτερα αυστηρά) δεν καταπιέζουν τα παιδιά, αλλά τα κατευθύνουν και σημαίνουν ενδιαφέρον. Είναι άκρως απαραίτητα για θέματα ασφάλειας. Όσο το παιδί μεγαλώνει, τα όρια που θα ισχύσουν είναι καλό να συζητώνται, ώστε να λαμβάνεται η γνώμη του παιδιού και του εφήβου. Ο σεβασμός της προσωπικότητας παιδιών και εφήβων από πολύ μικρή ηλικία είναι στοιχείο σημαντικό για την εφαρμογή πειθαρχίας.

Τα όρια που τίθενται διεθνώς για χρόνο οθόνης (screen time) κατά την παιδική και εφηβική ηλικία είναι οι δύο ώρες την ημέρα (το μέγιστο).

Αφιερώστε χρόνο και διάθεση, ώστε να ασχοληθείτε με θέματα διαδικτύου μαζί με τα παιδιά.

Τοποθετήστε τον υπολογιστή σε κοινόχρηστο χώρο, προκειμένου να υπάρχει επιστασία και να μην δίνεται η δυνατότητα στο παιδί να απομονωθεί.

Χρήση φίλτρων για επιβλαβείς ιστοσελίδες και συμμετοχή στις επιλογές του εφήβου (χωρίς υπερβολές ή/και παράλογες απαγορεύσεις) συμβάλλουν σε ένα θετικό αποτέλεσμα.

Ενημερώστε τα παιδιά με απλά λόγια από μικρή ηλικία για τα φαινόμενα “εθισμού” και παρενόχλησης.

Εάν παρατηρήσετε υπερβολική χρήση ή/και συμπεριφορά “εθισμού”, αναζητήστε αμέσως βοήθεια.