Αν λάβει κάποιος υπόψη του μόνο τα τετραγωνικά μέτρα που καλύπτει ένα μουσείο, τότε το μεγαλύτερο του κόσμου είναι το Μουσείο του Λούβρου. Αν όμως συνδυάσει έκταση και όγκο εκθεμάτων, τότε την πρωτιά παίρνει το Ερμιτάζ* της Αγίας Πετρούπολης στη Ρωσία.
Παρόλο που έρχεται δεύτερο στον κατάλογο των μεγαλύτερων μουσείων του κόσμου (με έκταση 66.842 τ.μ.), διαθέτει περισσότερα από 3.000.000 έργα τέχνης – σε αντίθεση με του Λούβρου που ναι μεν έχει έκταση 72.735 τ.μ., αλλά τα εκθέματά του είναι μόλις 38.000.
Για να περιηγηθεί κάποιος στις 322 αίθουσες του Ερμιτάζ πρέπει να έχει πολύ κουράγιο, αφού θα πρέπει να διανύσει 20 χλμ. προκειμένου να δει όλα τα αριστουργήματα που φιλοξενεί.
Τέχνη στα χειμερινά ανάκτορα των τσάρων
Το Ερμιτάζ είναι ένα από τα παλαιότερα μουσεία στον κόσμο, καθώς και ένα από τα σημαντικότερα αξιοθέατα της Αγίας Πετρούπολης. Φιλοξενείται σε ένα συγκρότημα έξι κτιρίων, μέσα στα παλαιά χειμερινά ανάκτορα των τσάρων, στις όχθες του ποταμού Νέβα.
Ανάμεσα στα σημαντικά εκθέματα του μουσείου περιλαμβάνεται η συλλογή έργων δυτικοευρωπαϊκής τέχνης με έργα των Λεονάρντο ντα Βίντσι, Ογκίστ Ροντέν, Πάμπλο Πικάσο, Ανρί Ματίς, Πολ Γκογκέν, Πολ Σεζάν, Κλοντ Μονέ, Ρέμπραντ κ.ά. Ακόμα, διαθέτει εκθέματα από την αρχαία Ελλάδα, την Αίγυπτο και τη Ρώμη, καθώς και μεγάλες συλλογές ειδών κοσμηματοποιίας.
Έργο της Μεγάλης Αικατερίνης
Το Ερμιτάζ ιδρύθηκε ουσιαστικά από τη Μεγάλη Αικατερίνη στα 1764, επί σχεδίων του Γάλλου αρχιτέκτονα Βαλέν ντε λα Μοντ, όταν η τσαρίνα απέκτησε μαζικά 200 έργα ζωγραφικής. Ρώσοι πρέσβεις έλαβαν στη συνέχεια εντολή να αγοράσουν τις σημαντικότερες συλλογές έργων τέχνης που προσφέρονταν προς πώληση.
Αρχικά τα έργα αποτελούσαν ιδιωτική συλλογή της αυτοκράτειρας και διατηρούνταν στα χειμερινά ανάκτορα (αρχιτεκτονικό έργο του Μπαρτολομέο Ραστρέλι, την περίοδο 1754-1762). Το 1783 ξεκίνησε επίσης η κατασκευή του Θεάτρου Ερμιτάζ (ένα από τα σημερινά κτίρια του μουσείου), η οποία ολοκληρώθηκε το 1787.
Μετά τον θάνατο της Αικατερίνης τα χειμερινά ανάκτορα εγκαταλείφθηκαν ως αυτοκρατορική κατοικία από τον διάδοχο της Πέτρο Α’, ο οποίος δεν στήριξε την ενίσχυση του μουσείου, εμπλουτίζοντας τη συλλογή του με μόνο δύο νέους πίνακες. Αντιθέτως, οι διάδοχοί του έστρεψαν το ενδιαφέρον τους στο Ερμιτάζ και τα επόμενα χρόνια, επί αυτοκρατορίας του Αλεξάνδρου Α΄ και του Νικολάου Α΄, η συλλογή έργων του εμπλουτίστηκε σημαντικά με νέα έργα τέχνης, καλύπτοντας ακόμα και περιόδους της αρχαιότητας. Προκειμένου να στεγαστούν κατάλληλα, ο Νικόλαος Α΄ παρήγγειλε στον Γερμανό αρχιτέκτονα Λέο φον Κλέντσε (που είχε χαράξει το σχέδιο της Αθήνας ως νέας πρωτεύουσας) την κατασκευή ενός νέου κτιρίου (Νέο Ερμιτάζ), το οποίο εγκαινιάστηκε τελικά στις 5 Φεβρουαρίου του 1852 και αποτέλεσε το πρώτο μουσείο της Ρωσίας ανοιχτό σε επισκέπτες.
Μετά τις καταστροφές η “αναγέννησή” του
Δυστυχώς την περίοδο της Ρωσικής επανάστασης το αυτοκρατορικό Ερμιτάζ υπέστη μεγάλη καταστροφή, αν και κηρύχθηκε δημόσιο μουσείο, ενώ μετά το τέλος της φιλοξένησε το Μουσείο της Οκτωβριανής Επανάστασης στα χειμερινά ανάκτορα, το οποίο έκλεισε στα μέσα της δεκαετίας του 1930.
Τη διετία 1932-1934 έργα από τις συλλογές του Ερμιτάζ πωλήθηκαν, με πρωτοβουλία της σοβιετικής κυβέρνησης για την εξεύρεση χρημάτων. Εκτιμάται ότι 2.880 πίνακες κλάπηκαν και μερικοί εξ αυτών συμμετείχαν σε δημοπρασίες.
Την ίδια περίοδο έργα μεταφέρθηκαν από το Ερμιτάζ σε άλλα ρωσικά μουσεία, όπως το Μουσείο Πούσκιν στη Μόσχα. Η απώλεια έργων συνεχίστηκε σε μικρότερη κλίμακα και τα επόμενα χρόνια, μέχρι τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου το 1945. Κατά τη διάρκεια του πολέμου το μουσείο, αφού πρώτα εκκενώθηκε, υπέστη νέες ζημιές. Ευτυχώς, σημαντικό μέρος από τις συλλογές του διασώθηκε και φυλάχτηκε μέχρι την επαναλειτουργία του.
Τα τελευταία χρόνια – και, κυρίως, από το 1990 – το Ερμιτάζ απέκτησε την παλιά του αίγλη ακολουθώντας μια μητροπολιτική πολιτιστική ανάπτυξη και υιοθετώντας μία σειρά από πρωτοβουλίες συνεργασιών και φιλόδοξων πολιτιστικών προγραμμάτων. Τον Ιούνιο του 2000 υπογράφτηκε συμφωνία μελλοντικής συνεργασίας του με το Μουσείο Γκούγκενχαϊμ, ενώ στις 25 Νοεμβρίου του 2000, εγκαινιάστηκε ειδική πτέρυγα στο ανάκτορο Σόμερσετ του Λονδίνου, με έκθεση έργων που ανήκουν στις συλλογές του. Από τις 24 Φεβρουαρίου του 2004 λειτουργεί επίσης το Ερμιτάζ του Άμστερνταμ, το οποίο αποτελεί παράρτημα του μουσείου στην ολλανδική πρωτεύουσα.
* Η λέξη ερμιτάζ (hermitage) είναι γαλλική, εκ παραφθοράς της ελληνικής λέξης ερημητήριο. Με τον όρο αυτό αποκαλούσαν οι Γάλλοι οποιαδήποτε εξοχική ή απόκεντρη κατοικία, κυρίως για μονήρη ανάπαυση ή αναψυχή.
